Ilmu Firasat
Ilmu firasat merupakan salah satu bentuk ilmu
yang berkait rapat dengan kebolehan “membaca” perwatakan manusia melalui tanda
yang ada pada tubuh. Tanda pada tubuh tersebut bukan sesuatu yang dibuat secara
sewenang-wenangnya tetapi berdasarkan kepercayaan dan pengalaman yang hidup
subur dalam nilai budaya dan amalan hidup masyarakat. Antara karya yang
memuatkan penceritaan tentang firasat ialah Taj al –Salatin dan Bustan
al-Salatin.
Medan makna firasat dalam The Encyclopedia
of Islam didefinisikan sebagai: “ a technique of inductive divination which
permits the foretelling of moral conditions and psychological behaviour from
external indications and physical states... These indications are provided by
colours, forms and limbs; they reveal the secrets of characters and
minds”.
(The Encyclopedia of Islam, 1991;
916)
Antara unsur ilmu yang termasuk dalam medan makna ilmu firasat adalah seperti
dalam senarai berikut: Birth- marks and beuty spot, palmistry, character as
revealed from shoulder-blades, examination of foot-prints, examination of
morphoscopic or genealogical lines, finding one’s bearing in deserts, dowsing,
detection of precious metals, signs foretelling rain, the unravelling pf secret
analogies between present and future events, divination by means of palm-trees
(palmomancy).
(The Encyclopedia of Islam, 1991;
915)
Kewujudan ilmu firasat dalam tradisi
keilmuan Islam paling ketara dapat ditemui khazanah kesusasteraan Arab dan
Parsi khususnya yang berkaitan dengan cerota tentang nabi, khalifah, aulia,
ahli tasawuf, orang alim, raja yang bijaksana dan sebagainya. Antara tokoh
ilmuwan Islam yang sering muncul dalam cerita tentang ilmu firasat termasuklah
Khalifah Umar al- Khattab dan Imam Syafii. Dalam konteks ini, cerita tentang
ilu firasat tersebut bukan sahaja berperanan untuk memperlihatkan kelebihan
ttokoh, tetapi juga mengandungi pelbagai nasihat, pengajaran dan panduan
tentang akal budi, tatasusila kesopanan dan adab tingkah laku manusia. Dengan
kata lain, cerita tentang ilmu firasat juga merupakan sebahagian penting dalam
tradisi kesusasteraan yang hidup subur dalam kesusasteraan Islam. Antara karya
khusus tentang ilmu firasat ialah Al- Siyasa fi’ilm al –firasa oleh Shams al
–Din Abu Abd Allah Muhammad ibn Ibrahim ibn Abi Talib al- Ansari Al- Sufi al-
Dimashki (m. 1327), Risala fi’ilm al-firasa oleh Fakhr al-Din al- Razi (m1209),
Risala fi’l- firasa oleh Ya;kub ibn Ishak al-Kindi dan Al-Firaasat oleh Ibn
Kayyim al- Djawziyya. Maksud firasat seperti yang dinyatakan jelas menunjukkan
kekayaan ilmu firasat Melayu zaman silam yang boleh “membaca” fikiran dan jiwa
manusia berdasarkan tanda yang tertentu. Dalam kehidupan masyarakat Melayu,
maksud firasat sering kali menjelma dalam pelbagai istilah yang berbeza-beza
tetapi mempunyai maksud yang sama, antara lain, melalui kata-kata, “ gerak
rasa”, “gerak hati” dan sebagainya. Mungkin orang yang mempunyai ilmu firasat
yang tinggi dapat membaca fikiran dan keperibadian manusia hanya dengan melihat
rupa atau “air muka” seseorang. Penulisan tentang ilmu firasat dalam Bustan
al-Salatin terdapat dalam bab VII karya yang berkenaan dan terbahagi kepada
empat bahagian yang utama. Dalam bahagian yang pertama, Nuruddin al- Raniri
menumpukan perhatian kepada definisi dan pembahagian umum tentang ilmu firasat.
Menurut Nuruddin al-Raniri, ilmu firasat ialah ilmu tentang kaedah atau cara
(rencana) untuk mengetahui kelakukan zahir dan batin manusia berdasarkan bukti
tertentu (dalil dan kias). Kaedah untuk mengetahui kelakuan manusia itu
terbahagi kepada dua bahagian, iaitu firasat “hakimi” dan firasat “ shar’i”.
Hal ini dinyatakan oleh Nuruddin al-Raniri dalam bahagian tajuk fasal tentang
firasat: Fasal yang kedua pada menyatakan ilmu firasat iaitu rencana daripada
dalil dan kias dengan dia daripada kelakuan zahir kepada kelakuan batin. Mereka
itu terbahagi atas dua bahagi: pertama –tama hakimi, kedua shar’i.
(Bustan al-Salatin, SOAS MS 35600: 32)
Dalam huraian yang seterusnya, Nuruddin
al-Raniri memperincikan makna firasat ‘hakimi dan ‘shar’i’. Menurutnya, firasat
‘hakimi’ merupakan peringkat ilmu firasat yang boleh dimiliki oleh manusia
biasa dan terbahagi kepada dua bahagian iaitu ‘qiafat’ dan ‘firasat’. ‘Qiafat’
berkaitan dengan ilmu untuk mengetahui sifat manusia berdasarkan ciri
fizikalnya, sementara ‘firasat’ berkaitan dengan ilmu untuk mengetahui sifat
manusia berdasarkan perbuatan dan kepercayaannya. Hal ini dinyatakan yang
berikut: Maka yang hakimi itu terbahagi atas dua bahagi pula. Pertama-tama
qiafat, iaitu mengetahui akan tanda kebajikan dan kejahatan daripada segala
rupa manusia. Kedua, firasat, iaitu mengentahui tanda kebajikan dan kejahatan
daripada kelakuan segala manusia, dan kepercayaan, dan perbuatan, dan
perkataannya.
(Bustan al-Salatin, SOAS MS 35600:
32)
Berbanding dengan firasat ‘hakimi’ yang
boleh dimiliki oleh manusia biasa, firasat shar’i pula lebih khusus kepada
golongan tertentu, iaitu orang arif, anbia dan aulia Allah. Golongan anbia(
nabi), aulia (wali), dan ahli Sufi khususnya merupakan golongan manusia yang
sangat istimewa, yang sangat dikasihi Allah dan sentiasa menerima cahaya
petunjuk daripada Allah. Makna ilmu firasat yang sedemikian menepati definisi
firasat yang terdapat dalam A Dictionary Of Islam seperti yang berikut: A Sufi
term for the enlighttenment of the heart. A penetration into the secrets of the
unknown”. (Hughes, 1982: 128). Hal ini menunjukkan ilmu firasat ‘shar’i’ sangat
istimewa, yang merupakan ‘suatu gerak hati anugerah Allah taala’ kepada
hamba-Nya yang pilihan sahaja” Adapun firasat shar’i itu, kata segala arif,
iaitu suatu gerak hati daripada anugerah Allah taala dengan tilik kepada suatu
tanda seperti tilik kepada firasat hakimi jua. Itulah firasat segala anbia dan
segala arif dan aulia Allah.
(Bustan al-Salatin, SOAS MS 25600:
32)
- FIRASAT
HAKIMI dapat dimiliki oleh manusia biasa Qiafat: ilmu firasat berdasarkan
tanda pada tubuh manusia. Bersifat Alam biasa firasat berdasarkan
perbuatan, tingkah laku dan percakapan
- FIRASAT
SHAR’I Hanya dimiliki manusia pilihan (sufi/ anbia/ aulia/) Bersifat
firasat berdasarkan alam tinggi ‘gerak hati anugerah daripada Allah
taala’.
Dalam bahagian kedua huraian tentang ilmu
firasat terdapat pelbagai petikan yang berkaitan dengan ilmu firasat yang
diambil daripada al-Quran, hadis dan kata orang bijak pandai. Petikan
tersebut memainkan peranan yang sangat penting sebagai bukti nyata tentang
kewujudan firasat sebagai contoh petikan al-Quran, hadis dan kata orang bijak
pandai yang berkaitan dengan ilmu firasat tersebut adalah seperti yang
berikut:
Petikan al-Quran (surah al-Fath: 29)
‘Tanda bahagia mereka itu kelihatan pada muka mereka itu daripada bekas
sujudnya’. (Bustan
al-Salatin, SOAS MS35600: 33)
Bahagian ketiga merupakan huraian lanjut
tentang firasat hakimi, khususnya tentang firasat ‘qiafat’, yakni tentang tanda
pada tubuh badan manusia. Bahagian ini terdiri daripada 9 halaman
(Bustan al-Salatin, SOAS MS 35600: 38-46).
Jika dibandingkan dengan Taj al-Salatin, huraian
dalam Bustan al-Salatin tentang tanda tubuh badan manusia lebih banyak dan
panjang. Secara keseluruhannya, terlihat kecenderungan Nuruddin al- Raniri untuk
memilih sifat manusia yang sederhana sebagai sifat terbaik dan terpuji:
- Maka
adalah tanda kebajikan pada segala pekerjaan dan perbuatan dan kelakuan
dan rupa sekalian itu pada manusia ugahari dan sederhana.
(Bustan al-Salatin, SOAS MS 35600: 33)
Bahagian keempat merupakan bahagian penghayatan
ilmu firasat dalam tradisi kesuasteraan Islam. Dalam bahagian ini, Nuruddin al-
Raniri memperhalus perbicaraannya tentang ilmu firasat melalui beberapa contoh
cerita yang berkaitan dengan ilmu tersebut, termasuklah cerita tentang nabi,
khalifah, ulama dan raja. Dalam cerita berkenaan memperlihatkan bagaimana
pengetahuan dalam ilmu firasat membantu seseorang mengenali perwatakan orang
yang berhubungan dengannya dan seterusnya dapat menyelesaikan masalah yang timbul.
Pengetahuan dalam ilmu firasat juga dapat membantu seseorang memilih manusia
yang benar dan dapat menghindarkan diri daripada manusia yang tidak berbudi
pekerti.
Adat pepatih
·
Latar belakang
Adat
perpatih merupakan satu sistem kemasyarakatan yang diamalkan oleh penduduk
Melayu watan di enam buah daerah di
Negeri Sembilan iaitu Rembau, Jempol, Kuala Pilih, Seremban dan Tampin. Di
samping Negeri Sembilan,beberapa tempat lain juga ialah di Naning, Nyalas, dan
Lubuk Cina di Melaka, Beranang di Selangor, Kampung Lukut, Kota Tinggi dan
Jemaluang di Johor (Nordin Selat,1993). Di Malaysia, masyarakat Adat Perpatih
di Negeri Sembilan boleh dianggap sebagai masyarakat yang bitara, kerana inilah
satu-satunya kelompok yang mengamalkan sistem kekeluargaan nisab ibu. Sistem
ini telah wujud lebih daripada 600 tahun dahulu. Faktor utama yang membezakan
adat ini dengan adat yang lain ialah penekanan penjuraian keturunan melalui
nasab ibu, di samping mengakui keturunan nasab bapa. Adat perpatih ini
merupakan satu peraturan hidup yang sistematik dan telah mempengaruhi konsep,
rupa bentuk dan falsafah sosiobudaya sebahagian besar rakyat di Negeri
Sembilan. Adat ini juga berteraskan keharmonian hidup masyarakat dan merangkumi
pelbagai bidang kehidupan seperti sistem politik, ekonomi dan sosial
sehinggalah hal-hal yang mikro seperti adat istiadat pertabalan raja, kaedah
pembahagian harta pusaka dan perkahwinan (Ani Hj. Omar, 2011:34). .
Wanita dalam karya agung
Melayu sering dikaitkan dengan ketangkasan, kebijaksaan, kecantikan dan
kejelitaan. Peranan wanita dalam karya-karya agung Melayu tidak boleh dinafikan
lagi. Mereka ini menjadi pendokong atau pendorong kepada watak utama. Banyak
karya yang memperlihatkan peranan dan kedudukan wanita yang boleh dijadikan
panduan kepada wanita zaman sekarang seperti watak Puteri Gunung Ledang, Tun
Fatimah, Tun Teja, Siti Denar, dan Raja Aishah Sulaiman.
Watak-watak wanita dalam karya
agung tersebut akan dibandingkan dengan wanita dalam Adat Perpatih. Terdapat
juga peranan wanita Adat Pepatih sama dengan peranan yang ditonjolkan oleh
wanita-wanita dalam hikayat-hikayat klasik. Namun, tidak kurang juga perbezaan
peranan dan kedudukan wanita dahulu dan wanita Adat Perpatih.
·
Kedudukan
dan Peranan Wanita dalam Hikayat Melayu Klasik
Perempuan
dalam bacaan karya moden, sering dijadikan sebagai subjek yang diam, seperti
dalam Salina (A.Samad Sid), Tok Guru (Shahnon Ahmad), Perempuan Berkalung Sorban (Abidah el
Khalieqy). Bagaimanapun, menurut sajak Melayu oleh Usman Awang, diam kerana
mereka marah. Bagi Sejarah Melayu,
Hikayat Raja Pasai, dan Hikayat Atjeh
terdapat serangkaian cerita yang melibatkan perempuan sebagai objek mahupun
subjek. Perempuann disimbolkan dengan tanda-tanda kebesaran. Watak wanita dalam
Sejarah Melayu ialah Nila Pahlawan
(Sang Si Perba) bersaudara sementara Hikayat
Raja Pasai dengan Meurah Gajah yang ditemui Raja Ahmad di atas gajah.
Kecantikan mereka ini menjadi musuh kepada dirinya sendiri. Namun, di sisi lain
ia menujukkan tanda penghormatan dan kemuliaan. Jantina perempuan dilindungi
bukan kerana mereka lemah tetapi kerana mereka adalah mulia. Pengiktirafan atas
jantina perempuan dan lelaki dianggap setara.
Perempuan dalam hikayat Melayu
Klasik mempunyai kedudukan mereka sendiri. Hal ini sama dengan wanita Adat Perpatih
yang mempunyai kedudukan yang tinggi daripada lelaki. Jika keseimbangan dan
kedudukan mereka terganggu, perempuan Melayu tidak akan duduk diam sebaliknya
mencuba mendapatkan tempatnya semula. Perempuan pada zaman tersebut sentiasa
beringat dan mengambil cara yang sederhana agar dapat didengar dan difahami.
Kelakuan seperti ini ditonjolkan oleh Tun Fatimah, Tun Teja dan Puteri Gunung
Ledang (PGL) yang berani memprotes perkara yang tidak menyebelahi dirinya. Hal
ini dapat dilihat apabila Tun Fatimah melakukan protes dengan menggugurkan
kandungan dan tindakannya itu mirip dengan Siti Zubaidah dalam Syair Siti Zubaida Perang Cina Cik Apung dalam
Hikayat Siak. Perlawanan PGL terhadap
Sultan Mansur Shah/Sultan Mahmud yang sedia terkenal sebagai penentang kepada
Sultan Mansur Shah juga turut memperlihatkan protes seorang wanita terhadap
lelaki. Pelbagai perkara yang dilakukan oleh PGL untuk menentang dan menolak
pinangan Sultan.
Selain protes, perempuan dalam
hikayat Melayu klasik juga menggunakan strategi penyamaran untuk menyuarakan
suara hati mereka. Badrul Muin, puteri dalan Hikayat Syamsul Anuar dengan menggunakan nama Afandi Hakim mengajak
empat puteri lain (tiga daripadanya puteri raja) berpakaian cara lelaki dan ke
luar istana. Ketiga-tiga puteri ini mempunyai autonomi atas diri mereka
sendiri. Usaha penyamaran yang dilakukan pengarang bukan sahaja cuba meletakkan
kedudukan setara atau seimbang antara lelaki perempuan tetapi juga meruntuhkan
stereotaip perempuan yang diberikan oleh masyarakat melalui peranan Puteri
Ratna Kamala.
Selain protes dan penyamaran,
keterbalikan peranan juga ditulis jelas dalam hikayat. Hikayat Raja Pasai (HRP) mempunyai watak Tun Beraim Bapa yang ‘mesra gender’. Hikayat Atjeh (HA) menawarkan watak Djohan Alam yang sangat pengasih
pada orang sekelilingnya. Nilai yang ada pada perempuan ini sangat disanjung
tinggi. Sifat lemah lembut juga dipandang tinggi, dan kekerasan bukan selamanya
sifat yang disanjung dan perlu ada. Sifat steretaip ‘menangis’, ‘emosional’
yang selalu sahaja dikaitkan dengan perempuan juga terdapat pada lelaki. Sifat
berani yang ada pada perempuan juga ditonjolkan kuat dalam Hikayat Bakhtiar, melalui peranan Siti Denar yang berani membela
kebenaran suaminya di depan sultan walaupun diancam akan berdepan dengan
kematian. HRP dan HA menunjukkan pada kita bahawa sesuatu sifat itu bukan diwarisi, tetapi ianya
terdapat pada perempuan dan juga lelaki.
Bukan itu sahaja, Hikayat Hang Tuah juga cuba memaparkan
bahawa hukum juga turut dikenakan pada lelaki. Teks-teks bersifat ‘feminis’
selalu menetapkan perempuan dipaksa tunduk pada aturan masyarakat agar
membenarkan sebarang tindakan dominasi oleh perempuan pula di kemudian hari.
Lelaki juga dipaksakan mematuhi norma masyarakat yang mendatangkan mudarat pada
dirinya sendiri.
·
Kepimpinan
Wanita dalam Karya Agung Melayu
Karya
agung Melayu yang menampakkan kepimpinan Melayu adalah dalam Taj-al-Salatin dan Bustan al-Salatin. Taj-al-Salatin
telah dikarang oleh Bukhari al-Jauhari pada tahun 1603 di Acheh manakala Bustan al-Salatin telah dikarang oleh
Nuruddin ar-Raniri pada tahun 1636. Kedua-dua karya ini juga menyatakan tentang
pemerintahan oleh raja wanita. Di dalam Bustan
al-Salatin, wanita boleh menjadi pemimpin jika wanita tersebut berasal dari
keturunan raja yang memerintah serta kaya dan dihormati dalam kalangan
masyarakat. Raja wanita diukur berdasarkan kepada aspek darah keturunan diraja.
Pengarang memaparkan bahawa darah diraja yang mengalir dalam tubuh setiap waris
perlu dikekalkan walaupun berajakan seorang wanita. Hal ini jelas dapat dilihat
dalam bab dua fasal tiga belas yang menceritakan kejayaan Sultan Taju’ 1-Alam
Safiatun-Din Shah yang telah mengambil tampuk pemerintahan dari suaminya
dilihat penuh dengan kehebatan dari segi adat dan kekayaan kerajaan.
Pandangan Bukhari al-Juhari dalam karya Tajus al-Salatin tidak menolak
kepimpinan wanita tetapi boleh dilakukan dalam keadaan tertentu untuk mengelak
fitnah, darurat dan sebagainya. Di dalam karya ini juga turut mengemukakan
mengenai sifat-sifat wanita dan syarat-syarat yang perlu dilakukan apabila
seseorang wanita menjadi pemimpin. Di dalam karya ini membicarakan tentang raja
dan pemerintah yang menyatakan tentang peranan, sifat dan ciri-ciri seorang
raja. Sifat-sifat wanita yang digambarkan sebagai insan yang kurang budi,
beremosi, lemah sehingga perlu dilindungi oleh lelaki dan tidak boleh berperang
berbanding lelaki. Namun, wanita boleh menjadi pemimpin dalam bahagian-bahagian
tertentu seperti pemimpin kepada kaum mereka, pemimpin dalam soal-soal yang berkaitan
dengan kewanitaan dan sebagainya yang layak dan bersesuaian dengan hak asasi
wanita. Di dalam karya ini juga turut menyatakan bahawa jika seseorang wanita
ingin memegang kepimpinan yang menyamai lelaki, mereka seharusnya mempunyai
penasihat lelaki seeloknya yang muhrim bagi melancarkan peranan dan
tanggungjawab mereka disamping dapat menjaga dan melindungi batas-batas dan
fitrahnya sebagai wanita dari pandangan Islam.
Hal ini sama seperti yang berlaku kepada wanita dalam Adat Perpatih
iaitu perempuan dilihat sebagai pemimpin di dalam adat (Ibu Soko) namun mereka
masih lagi memerlukan lelaki untuk menjadi penasihat mereka serta memerintah
mengikut ajaran Islam serta adat mereka.
Peranan golongan wanita dalam politik
tradisional Melayu juga mencakupi pelbagai bidang untuk dikaji secara mendalam.
Di dalam Sejarah Melayu, terdapat
peranan golongan wanita tradisional dalam memainkan peranan mereka dalam
struktur politik tradisional Melayu. Tanggapan yang mengatakan bahawa wanita
tidak mempunyai peranan dalam mengubah atau mempengaruhi sistem politik dan
geopolitik dalam kalangan masyarakat pada zaman lampau adalah salah sama
sekali. Hal ini dapat dilihat pada karya Sejarah
Melayu yang menunjukkan kepintaran seorang wanita dalam merebut jawatan dan
menguasai sistem politik di Melaka iaitu seperti yang ditunjukkan oleh saudara
perempuan Raja Rekan yang merupakan seorang wanita telah dilantik oleh Raja
Ibrahim sebagai pengganti baginda. Saudara perempuan Raja Rekan ini menunjukkan
bahawa wanita juga mampu memerintah Melaka di sebalik tabir pada zaman yang
hanya dikuasai oleh lelaki.
Dalam Sejarah Melayu juga memperlihatkan peranan wanita dalam soal
pemerintahan. Hal ini dalam dilihat pada bab keempat belas iaitu peranan yang
ditunjukkan oleh Raja Tua iaitu nenda Sultan Alauddin Syah untuk membunuh
Sultan Mahmud Syah yang masih kecil dan gering sewaktu dijaga oleh Bendahara
Tun Perak dan Laksamana Tun Perak. Hal ini menunjukkan bahawa wanita berperanan
dalam merancang pengganti Sultan Melaka dan hal ini menggambarkan bahawa wanita
mempunyai kuasa yang menyebabkan berlakunya peralihan kuasa atau perancangan
teliti agar calon tertentu menjadi pemerintah menggantikan seseorang raja.
Seterusnya, diperlihatkan juga wanita
mempunyai peranan yang kuat dalam urusan pertadbiran di mana Tun Biajid
merupakan anak lelaki Laksamana Hang Tuah yang berkhidmat untuk Sultan Mahmud
Syah. Walaupun begitu, isterinya telah melakukan perlakuan yang tidak bermoral
dengan Sultan Mahmud Syah menyebabkan Tun Biajid enggan lagi mencampuri urusan
pentadbiran Melaka atau membantu Melaka dari segi menyumbangkan tenaga sebagai
pahlawan Melaka. Hal ini memperlihatkan bahawa begitu besar implikasi dari
perlakuan yang tidak bermoral seorang isteri telah mengakibatkan suaminya yang
berkebolehan dalam mempertahankan Melaka enggan berkhidmat dengan rajanya.
·
Persamaan
Wanita dalam Karya Agung Melayu dan Wanita dalam Adat Perpatih.
Peranan
wanita amat penting dalam membawa perubahan sistem politik di alam Melayu.
Peranan wanita walaupun tidak segagah kaum lelaki, namun mereka mampu
menimbulkan beberapa kesan ke atas perjalanan politik bagi sesebuah kerajaan
dan adat. Persamaan wanita dalam karya-karya agung Melayu dan wanita dalam Adat
Perpatih ialah berkenaan dengan kekuasaan yang dimiliki. Contoh yang dapat
dilihat ialah wanita dalam Adat Perpatih mempunyai Ibu Soko di mana Ibu Soko
tersebut mempunyai kuasa dalam menentukan kuasa dalam perkahwinan. Perkahwinan
di dalam Adat Perpatih tidak akan berjalan jika Ibu Soko tidak menyetujuinya.
Keputusan Ibu Soko inilah yang akan mempengaruhi sesebuah perkahwinan. Hal ini
juga turut berlaku kepada wanita dalam karya agung Melayu iaitu dalam Hikayat Hang Tuah. Sebagai contoh,
tindakan yang dilakukan oleh isteri kepada Laksamana Hang Tuah yang telah
melakukan perlakuan yang tidak bermoral sehingga mempengaruhi suaminya yang
berkebolehan dalam mempertahankan Melaka enggan untuk berkhidmat dengan
rajanya. Hal ini menunjukkan bahawa seorang wanita boleh mengubah keputusan dan
tindakan orang sekelilingnya.
Persamaan lain yang boleh dilihat pada
wanita dalam era yang berbeza ini ialah berkenaan dengan sifat kepimpinan. Hal
ini dapat dilihat di dalam karya Tajus
al-Salatin yang tidak menolak kepimpinan seorang wanita namun mereka
perlulah mempunyai seorang lelaki sebagai pembantunya bagi mengelakkan
berlakunya fitnah dan sebagainya. Hal ini juga dapat dilihat pada wanita dalam
Adat Perpatih di mana wanita bertindak sebagai ketua dalam Adat perpatih
sehingga segala harta, tanah, dan rumah pusaka diuruskan oleh wanita. Namun,
wanita juga memerlukan lelaki dalam membantunya menguruskan harta, membuat
kerja di ladang/sawah dan sebagainya. Oleh itu, dapat dilihat persamaan bahawa
walaupun wanita mempunyai sifat kepimpinan dalam sesebuah kerajaan atau adat,
mereka juga memerlukan lelaki dalam membantunya melancarkan tugas-tugas yang
berat dan bagi mengelakkan berlakunya fitnah.
Selain itu, wanita dalam Adat Perpatih
dan wanita dalam karya-karya agung Melayu juga mempunyai persamaan apabila
melihat kepada sifat kepandaian wanita. Sebagai contoh, kepandaian wanita di
dalam Adat Perpatih mestilah wanita yang bersifat cerdik, tahu dan pandai.
Cerdik bermaksud mengetahui mudharat dan manfaat, untung dan rugi daripada
sesuatu perbuatan dan tindakan; mengetahui mana yang salah dan tidak pada
tempatnya dan mengetahui segala yang menjadi larangan dalam pergaulan manakala
pandai bererti anggota masyarakat adat harus pandai meletakkan sesuatu pada
tempatnya. Hal ini juga dapat dilihat pada kepandaian wanita dalam karya-karya
Melayu seperti yang berlaku pada puteri dalam Hikayat Syamsul Anuar dengan menggunakan nama Afandi Hakim mengajak
empat puteri lain (tiga daripadanya puteri raja) berpakaian cara lelaki dan ke
luar istana. Ketiga-tiga puteri ini mempunyai autonomi atas diri mereka sendiri.
Hal ini memperlihatkan bahawa puteri dalam Hikayat
Syamsul Anuar mempunyai kebijaksanaan dan kepandaian untuk ke luar daripada
istana dengan memakai pakaian lelaki. Melalui bukti-bukti yang ditunjukkan
menunjukkan bahawa terdapat persamaan antara wanita Adat Perpatih dan wanita
dalam karya Melayu.
RUJUKAN
Bahan Artikel Dipetik Dan Disunting
Daripada Buku: Pemikiran Adab Ketatanegaraan Kesultanan Melayu Yang Ditulis
Oleh Jelani Harun (2003)
Jelani harun (2003). Pemikiran Adab
Ketatanegaraan Kesultanan Melayu. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.
Ani
Hj. Omar, 2011. Apresiasi Teori
Kesusasteraan Melayu. Perak : Emeritus Publications.
Azizah
Kassim, 1974. Kedudukan Wanita dalam
Masyarakat Adat Perpatih dalam Abad
Kedua Puluh. Manusia dan Masyarakat. Kuala Lumpur :
Universiti Malaya.
Hamka.
1978. Soal Jawab Agama Islam. Kuala
Lumpur : Pustaka Melayu Baru.
Nordin
Selat, 1982. Sistem Sosial Adat Perpatih. Kuala Lumpur : Utusan
Publications &
Distributors Sdn Bhd
.Norhalim
Hj. Ibrahim, 2005. Wanita Adat Perpatih.
Kertas Kerja untuk ceramah Peranan
Wanita dalam Adat Perpatih, anjuran
Lembaga Muzium Negeri di Perkampungan
Budaya Terachi pada 28
September 2005.
Mohd Rosli Saludin, 2007. Naning Luak Terbilang. Penang : Goal Intelligent Publishing Sdn.
Bhd.